De vrienden ...: omzien in verwondering

Toen ik het boek over Atea samenstelde, was ik er mij van bewust dat ik slechts een tipje van de sluier lichtte.

Op het internet komt meer en meer ter beschikking, en zoektochten zoals naar "Antwerp Telephone" geeft - naast nikszeggende dingen over mensen die hun telefoonnummer uit Antwerpen weergeven - een aantal puzzelstukjes weer.

1.  Reeds in najaar 1892 verschijnt de naam in La lumière electrique, een befaamd electrotechnisch tijdschrift uit Parijs. Via KULeuven hebben we dit op de kop getikt
   "Sous la raison « Antwerp Téléphone and Electrical Works », on vient de monter à Anvers une fabrique qui construira toutes sortes d'appareils électriques, spécialement pour la téléphonie" . Zoiets als het melden van de "geboorte" in een tijdschrift. Na het staatsblad van april 1892, de oudst gekende publicatie over Atea.
2. Rond 1902 was ATEW (the Antwerp Telephone and Electrical Works) internationaal erg actief. Zo waren zij in Europa ondermeer actief als locale verdeler van het Amerikaanse Kellogg.
   Zij hadden ook een licentie om een lokale productie te doen van hun switchboards. Kellogg - niks met corn flakes te maken - was een telefoniebedrijf uit de buurt van Chicago, dat in 1897 was opgericht. ATEW's naam verschijnt ook als verdeler in Australie van de Kellogg's producten in het lokale staatsblad.
   Braakliggend terrein zijn de producten van Kellogg"s en die van Atea te gaan vergelijken.
3. In 1898 is de naam van de verdeler in Australie een zekere Giles & Shaw, amper 6 jaar na de oprichting zoekt men expansie "down under". Of ze er in geslaagd zijn is een andere vraag.
4. Op 26 october 1902 krijgen zij een contract met de stad Sint Petersburg voor een systeem met 12000 abonnees, wat na de oktoberrevolutie van 1917 toch wordt hernieuwd (of was het een uitbreiding naar 24000 gebruikers?) in 1923.
   Dat Atea in Rusland actief was, was niet ongewoon voor die tijd. IN 1914 bleken er immers 20.000 Belgen in Rusland werkten voor Belgische bedrijven. Vergeet niet dat Belgie voor de eerste wereldoorlog het grootste BNP per capita had, na de USA, maar beter dan landen zoals Engeland, Frankrijk, Duitsland enz.
5. In 1905 zijn er bewijzen dat ATEW hofleverancier is in Belgie, Nederland en Italie. We hebben een gedetailleerde beschrijving van het telefoniegebeuren in die tijd.
6. In 1911 vinden we in een Engels tijdschrift reklame van de locale Engelse vertegenwoordiger van ATEW in een electrotechnisch tijdschrift.
7. In 1912 wordt er gemeld dat er in Italie ergens een opstelling is met 4400 abonnees, die reeds 15 jaar in dienst is, van 1897 dus.
8. In 1913 is er in Gent een wereldtentoonstelling. Op de stand van ATEW staat een opmerkelijke opstelling. Vermoedelijk van wireless communication (Marconi) , maar dat moeten we nog uitvissen.
9. In het begin van de 20ste eeuw wordt soms ook de naam "Antwerp Telephone Company" aangewend. Onder die naam worden bijvoorbeeld producten ter evaluatie aangeboden aan het Engelse National Telephone COmpany. De manager van de Antwerp Telephone Company is ook lid van een engelse groep vrijmetselaars, die een "telefonie loge" hebben opgericht. Het alternatief gebruik van die naam maakt ons nieuwsgierig. Om de zaak wat minder doorzichtig te maken, is er in Antwerp, Ohio, USA ook een "Antwerp Telephone Company".
10. Begin jaren twintig gaan zij een alliantie aan met Betulander, voor automatisering. Men zag in dat men zoiets niet alleen kon. In 1926 wordt een alliantie aangegaan met de groep rond Automatic Electric, maar Betulander zijn systeem wordt de basis van het latere crossbar systeem van Ericsson. Men had dus contacten gehad met een firma, die technologisch erg goed was (commercieel misschien iets minder, maar dat heeft Ericsson dan weer opgelost).
11. In 1926 worden we overgenomen door een holding, die ook het Engelse ATM en het Amerikaanse Automatic Electric (AE) in zijn portefeuille heeft.
    De telefoons die achteraf door ATEA, ATM en AE worden geproduceerd, geven aan dat er een "kruisbestuiving" gebeurd is. Niet enkel transfer van kennis van de "groten' naar ATEA, maar soms ook omgekeerd. Zie hier voorbeelden.
12. In de jaren 1920 worden onder de vleugels van de banque d'outremer en de societé generale producten aangepast voor de tropen geleverd in Belgisch Congo en anderen. Tot hiertoe heb ik bij andere fabrikanten nog geen dergelijke aangepaste producten gezien (tenzij de water- en vonkdichte telefoons voor mijnen en werken in ontplofbare omgeving), ondanks dat ik via mijn Australische maat ontelbare catalogen 1890-1950 heb gekregen.
13. Bij de boedelscheiding Siemens en Nokia Siemens Networks is heel wat van het Atea archief naar het archief van Siemens Belgie gegaan. Wellicht kunnen we ook daar nog één en ander terugvinden over het roemrijke verleden, zoals bv in "de congo". Helaas is Leo Thys, één van de laatste Congovaarders, niet meer bij ons.

Ik breng steeds meer en meer bewondering op voor de mensen van "the Antwerp Telephone and Electrical Works", die voor de eerste wereldoorlog, weliswaar een kleine, maar wereldbefaamde firma hebben neergezet. Daarbij hebben ze creatief naar oplossingen gezocht. Allianties aangaan met groteren, dingen in licentie bouwen en aanpassen naar de eigen markt toe, en locale productie van andere toestellen is een herkenning van de filosofie, die ook het latere Atea, zoals wij dat gekend hebben, hoog in zijn vaandel droeg.
En ja, het zijn maar "fragmenten uit de ateageschiedenis", zoals wij die gedocumenteerd hebben.

Jan Verhelst, augustus 2010.

laatst gewijzigd op 06/01/12 door Jan Verhelst